PODCAST: DietLog #2 – Nabiał a cukrzyca typu 2

Nabiał a cukrzyca – wstęp

Wpadło mi ostatnio badanie na temat cukrzycy typu 2, a ściślej, jak działa nabiał na nasz organizm w kontekście cukrzycy. Badanie ciekawe, ale miało swoje limity. Wtedy to zrodziło się w mojej głowie pytanie, jak to jest z tym nabiałem? Czy w końcu chroni nas przed rozwojem cukrzycy typu 2, czy może przyczynia się do jej wystąpienia? Przeanalizujmy kilka badań i metaanaliz, ale… kilka słów wstępu [1].

Zacznijmy od tego, że patofizjologia cukrzycy typu 2 to bardzo skomplikowana sprawa. Nigdy przyczyną danego schorzenia nie jest wpływ jednego składnika pokarmowego, szczególnie zjedzonego lub nie w danym czasie. Rozwój cukrzycy, ale też i innych schorzeń związanych bardziej lub mniej ściśle z zespołem metabolicznym jest wieloogniskowy, długotrwały i złożony. Istnieją jednak badania, które mówią nam że dieta, szczególnie właśnie pomnożona o czas, przez jaki jest spożywana, może rzeczywiście wpłynąć na ryzyko wystąpienia tych schorzeń. Jeśli chodzi o cukrzycę często mamy na myśli właśnie taki cukier z cukierniczki i czy on rzeczywiście wpływa na rozwój cukrzycy? 

W telegraficznym skrócie tak może być, ale innym pytaniem jest, czy zawsze tak jest. Czynników jest wiele i zdanie, które słyszę od swoich pacjentów, “ale ja cukierków nie jem ani innych słodyczy, to jak mogę mieć cukrzycę” nie jest nieprawdziwe. Cukier powinien nam się kojarzyć z wyższym indeksem glikemicznym, a więc ze wskaźnikiem jak nasz organizm odczytuje “słodkość” produktu, który spożywamy, im wyższy wskaźnik, tym więcej glukozy w naszej krwi. Przykładem jest glukoza, której wynik wynosi 100, a więc tutaj organizm wrzuci wszystkie karty na stół i wydzieli tyle m.in. insuliny ile może po to, aby tę glukozę spożytkować. Te działanie może skutkować wytworzeniem się insulinooporności, a w konsekwencji cukrzycy.

Tak więc tak, cukier może u nas wywołać cukrzycę, ale nie tylko on. Jest wiele przesłanek, co może wpływać na rozwój cukrzycy typu 2, wpływ nasyconych kwasów tłuszczowych, ogólnie tłuszczu w diecie czy transów. O ile wiemy, że tłuszcze trans rzeczywiście będą tutaj wpływać niekorzystnie tak, dwa pierwsze wyglądają trochę inaczej. Mechanizmy nie są jednoznaczne. Tłuszcz ogólnie jest kaloryczny i może prowadzić do otyłości, ale to właśnie ten mechanizm będzie tutaj kluczowy, a nie źródło skąd pochodzi. Tłuszcze nasycone mogą podnosić stężenie cholesterolu LDL, a on może powodować zatory, co będzie kierować nas do nadciśnienia, a ono do rozwoju cukrzycy. Wiemy też o mechanizmach wolnych kwasów tłuszczowych związanych z rozwojem wątrobowej insulinooporności, swoistej inaktywacji lub zanieczyszczenia receptorów insulinowych metabolitami pochodzącymi ze spalania kwasów tłuszczowych [2].

Są mechanizmy często zachodzące płynnie, co oznacza, że nie zawsze do nich dochodzi, ale to temat na inny podcast. Po co w ogóle mówię o tłuszczach nasyconych jak miało być o nabiale? Ponieważ tłuszcze nasycone występują w produktach odzwierzęcych, a więc i w nabiale, a to jaki mają one wpływ w kontekście cukrzycy, nie jest taki oczywisty. 

Nabiał a cukrzyca? Co na to badania?

Szereg badań wskazywał na to, że nabiał będzie wpływał ochronnie przed wystąpieniem cukrzycy typu 2. Dane wskazują, że to jogurt jest najlepszym produktem, jeśli chodzi o prewencję cukrzycy. W metaanalizie Chen i wsp. wykazano, że w badaniach krótkotrwałych jogurt zmniejszał ryzyko cukrzycy o 14%, a w długotrwałych, przy dłuższym spożywaniu nawet o 24% [3]. 

Badania Aune i wsp. pokazują, że odtłuszczony nabiał wpływa pozytywnie na zmniejszenie ryzyka cukrzycy typu 2. Dla jogurtu można było wykazać nawet 22% spadek ryzyka [4].

Odwołując się do najnowszego badania w BMJ, wykazano, że nabiał pełnotłusty zmniejszał ryzyko zespołu metabolicznego (w tym nadciśnienia i cukrzycy) o 28%, przy czym nabiał odtłuszczony nie wykazywał takiego działania, a dla samej cukrzycy nabiał pełnotłusty wiązał się z 12% niższym ryzykiem cukrzycy typu 2, gdzie odtłuszczony nie wykazywał takiego działania. To badanie ma jednak jeden mankament. Biorąc pod uwagę inne badania, jogurt także ten odtłuszczony wykazywał działanie ochronne przed cukrzycą. Co w takim razie było innego w tym najnowszym badaniu w stosunku do wcześniejszych? Możemy się tylko domyślać, ale prawdopodobnie chodzi o rodzaj odtłuszczonego jogurtu. Mógł to być np skyr pitny z olbrzymią ilością cukru, czy zwykły jogurt owocowy, który także jest dosładzany. Nie znajdziemy w badaniu rozróżnienia na jogurt owocowy/naturalny/wysokobiałkowy/pitny etc. a to, musicie się ze mną zgodzić, ma ogromny wpływ na wynik takiego badania [1].

Tak więc nabiał fermentowany pełnotłusty i odtłuszczony, a przede wszystkim jogurt wykazywały działanie ochronne przeciwko cukrzycy typu 2, nadciśnieniu i zespołowi metabolicznemu. Ser natomiast był w niektórych badaniach związany z wyższym ryzykiem cukrzycy typu 2 [5].

Nabiał a cukrzyca, mechanizm działania

Mechanizm działania nabiału jest wieloczynnikowy i tak naprawdę nie do końca poznany. Sądzi się, że produkty nabiałowe mogą wpływać na nasz organizm przez zawartość wapnia, witaminy D, magnezu, laktozy, probiotyków i samych białek mleka. Prawdopodobnie to te składniki będą wpływać na takie wskaźniki jak masa ciała, ciśnienie tętnicze krwi czy homeostazę glukozy [6].

Białka serwatkowe mają niski indeks glikemiczny, dodatkowo pobudzają wydzielanie insuliny, przez co mogą wpływać pozytywnie na stężenie glukozy we krwi i samą jej tolerancję. Co więcej, kwas oleopalmitynowy, który znajduje się w nabiale, wykazuje bardzo ciekawe właściwości. Ten kwas tłuszczowy związany jest z mniejszym ryzykiem cukrzycy, poprawia insulinowrażliwość komórek i przeciwdziała wystąpieniu dyslipidemii. To właśnie ten kwas tłuszczowy może wpływać na tak dobre wyniki pełnotłuszczowego nabiału [7].

Probiotyki mogą pozytywnie wpływać na glukozę na czczo, poziom lipidowy, szczególnie u osób z cukrzycą mogą także wpływać pozytywnie na zmniejszenie ryzyka chorób sercowo-naczyniowych [8,9].

Nabiał a cukrzyca –To jak to jest z tym tłuszczem

Z przeróżnych badań wiemy, że tłuszcze nasycone mogą wpływać z jednej strony negatywnie na poziom cholesterolu, zwiększając frakcję lipoprotein LDL, ale także paradoksalnie pozytywnie (do pewnego momentu) zwiększając frakcję HDL. Co ciekawe nabiał i zawarte w nim tłuszcze nasycone działają… trochę inaczej. Badania wskazują, że nabiał może mieć najgorzej neutralny wpływ na zdrowie, a w najlepszym działa bardzo pozytywnie. Może wynikać to z budowy i tego, jak zbudowane są cząsteczki pożywienia. Kwasy tłuszczowe zamknięte w białkowej matrycy w serze może mieć tutaj wpływ największy, przez co tak zamknięte nasycone kwasy tłuszczowe nie wpływają na pogorszenie parametrów takich, jak cholesterol. To by też tłumaczyło, dlaczego tłuszcze nasycone z mleka czy przetworów mlecznych nie pogarszają parametrów, a masło już tak, które jak wiadomo, pozbawione jest dużej części protein [10].

Nabiał a cukrzyca?. Podsumowanie

Podsumowując to wszystko, w większości badań jakimi dysponujemy, możemy zauważyć pozytywny wpływ nabiału na parametry metaboliczne, w tym glukozę na czczo czy cholesterol. Wynika to prawdopodobnie z obecności białka, wapnia, probiotyków, czy laktozy. Wiemy także, że tłuszcze nasycone spożywane z nabiału odwrotnie niż z innych źródeł mogą pozytywnie wpływać na te parametry, prawdopodobnie wynika to z budowy cząsteczki. 

Odpowiadając na pytanie, czy nabiał zwiększa ryzyko cukrzycy typu 2? Prawdopodobnie nie, niektóre badania wskazują, że ser może mieć negatywny wpływ. Mleko jest raczej neutralne, jeśli chodzi o wpływ na ryzyko rozwoju cukrzycy. Fermentowany nabiał prawdopodobnie i pełnotłusty i niskotłuszczowy, w szczególności jogurt, wpływa pozytywnie na nasze zdrowie i zmniejsza ryzyko cukrzycy typu 2.