Glikemia, czyli stężenie cukru (glukozy)
Cukier na czczo czy inaczej glikemia na czczo to badanie, w którym oznacza się poziom lub inaczej stężenie cukru we krwi. Jest on jednak wartością dość dynamicznie zmienną. Jego poziom waha się w ciągu dnia w zależności nie tylko od tego co zjemy, ale też od tego w jakim stanie się znajdujemy. Na stężenie glukozy we krwi ma wpływ wiele czynników. Niestety osoby zdrowe bardzo rzadko kontrolują go na co dzień, wielu z nas oznacza jego poziom będąc zmuszonym przez obowiązkowe badania okresowe w pracy. Często to tam są wychwytywane pierwsze nieprawidłowości, jak nieprawidłowa glikemia na czczo czy nietolerancja glukozy, a te w późniejszym czasie nieopanowane mogą przeobrazić się w pełnoprawną cukrzycę.
Już na wstępie muszę zaznaczyć, że mówiąc cukier we krwi nie mam na myśli takiego cukru jak z cukierniczki. Niestety sprawa nie jest tak prosta i osoby z podwyższonym stężeniem glukozy niekoniecznie musiały całe życie zjadać cukierki. Tutaj w grę wchodzi wiele czynników jak nadwyżka kaloryczna, palenie tytoniu, aktywność fizyczna, indeks glikemiczny spożywanych produktów czy kwasy tłuszczowe. Powodów jest wiele, ale to opiszę w osobnym artykule.
Kiedy profilaktycznie udać się na badanie?
U osób po 45 roku życia badanie wykonuje się co 3 lata. Czasami warto wybrać się na badanie glukozy kiedy obserwujemy u siebie pewne podejrzane symptomy. Mogą być to pierwsze objawy zaburzonej gospodarki węglowodanowej, dlatego nie powinniśmy ich bagatelizować.
- osłabienie,
- wzmożone pragnienie,
- częste oddawanie moczu,
- nawracające infekcje,
- wzrost apetytu,
- senność,
- w skrajnych przypadkach utraty świadomości,
Przy powyższych objawach powinny zrobić badania przede wszystkim osoby, które w poprzednich badaniach miały podwyższony poziom glukozy, lecz stężenie było podwyższone nieznacznie i ich stan został oznaczony jako „stan przedcukrzycowy”. Poza tym:
- jeśli krewny pierwszego stopnia ma/miał cukrzycę typu 2,
- jeśli osoba cierpi na nadciśnienie tętnicze,
- kobiety z cukrzycą ciężarnych,
Na stężenie glukozy na czczo ma wpływ wiele czynników. Począwszy od chorób trzustki, nadnerczy, tarczycy, czy samej otyłości i związana z nią insulinooporność, po stres czy brak snu.
Ważne są także grupy ryzyka, u osób które znajdują się w tych grupach należy wykonywać badania profilaktyczne niezależnie od wieku. Wynika to z tego, że u ponad połowy chorych nie występują wyżej opisane objawy hiperglikemii! Badania u osób w grupach ryzyka wykonuje się co roku!
- nadwaga lub otyłość (BMI powyżej 25 kg/m2 lub obwód talii u mężczyzn > 94 cm i kobiet >80 cm),
- jeśli cukrzyca występuje w najbliższej rodzinie (rodzice lub rodzeństwo),
- mała aktywność fizyczna,
- wykryty stan przedcukrzycowy w ostatnim badaniu,
- u kobiet, które w czasie ciąży miały cukrzycę (cukrzyca ciążowa w wywiadzie),
- kobiety, które urodziły dziecko powyżej 4 kg,
- jeśli występuje nadciśnienie tętnicze (140/90 mm Hg),
- z dyslipidemią (HDL <40 mg/dl, trójglicerydy >140 mg/dl),
- kobiety z PCOS (zespół policystycznych jajników),
- jeśli występują choroby układu sercowo – naczyniowego,
- palenie tytoniu.
Cukier na czczo – jak przygotować się do badania
Badanie glukozy przeważnie odbywa się na czczo, wynika to z tego, że poziom cukru jest różny w ciągu dnia, dlatego najlepiej zrobić to z rana. Samego badania glukozy nie trzeba robić na czczo, ale jest to wtedy badanie glikemii przygodnej.
W pierwszym przypadku trzeba być na czczo, a więc badanie poprzedzone jest postem 8-14h. To jest kolejny powód, dla którego lepiej robić to rano. Śpiąc w nocy przez 7h mamy już prawie cały post potrzebny do badania i podchodzimy do badania bez większego zmagania się z uczuciem głodu w ciągu dnia. Ważnym jest, aby w dzień badania nie być chorym, ani nie mieć jakiegokolwiek urazu. Nie pij także alkoholu przez co najmniej 3 dni, może on zaburzać gospodarkę węglowodanową. Nie pij także porannej kawy i herbaty.
Pamiętajcie, glukometry nie są urządzeniami diagnostycznymi, ponieważ w tych certyfikowanych (!) dochodzi do błędu +/- 15 mg/dl, co może nieźle namieszać. Zawsze bierzemy pod uwagę pomiar z krwi żylnej!
Cukier na czczo – normy
Po otrzymaniu wyników możemy zauważyć dwie jednostki:
- mg/dl
- mmol/l
Normy dla tych wartości wyglądają następująco:
- NORMA: 70-99 mg/dl (3,9-5,5 mmol/l),
- NIEPRAWIDŁOWA GLIKEMIA NA CZCZO: 100-125 mg/dl (5,6-6,9 mmol/l),
- PRAWDOPODOBNIE CUKRZYCA: 126 mg/dl i więcej (7 mmol/l i więcej),
Dlaczego użyłem słowa prawdopodobnie? Wynika to z tego, że tak jak napisałem wyżej podwyższone stężenie glukozy może być wynikiem stresu, braku snu, błędu dietetycznego czy nawet złego przechowania próbki. Z tego powodu należy wykonać badanie ponownie i jeśli wynik wyjdzie także powyżej 125 mg/dl należy wykonać oralny test obciążenia glukozą (OGTT).
Stan przedcukrzycowy
Stan przedcukrzycowy stwierdza się w dwóch sytuacjach. Kiedy rozpoznano nieprawidłową glikemię na czczo [ (IFG, impaired fasting glucose): 100–125 mg/dl (5,6–6,9 mmol/l) ] lub nietolerancję glukozy (oznacza się ją w teście OGTT – opiszę go w innym artykule).
A co jeśli robię badania w ciągu dnia?
Jest możliwość oznaczenia glikemii w ciągu dnia, nazywa się to glikemią przygodną. Jest ona oznaczana niezależnie od zjedzonego posiłku tak więc jest dość wygodnym markerem do sprawdzenia. Kiedy jej wartość wynosi 200 mg/dl (11,1 mmol/l) i więcej, a przy tym występują objawy opisanie powyżej rozpoznaje się cukrzycę.
A co jeśli glikemia przygodna wyjdzie powyżej 200 mg/dl, ale nie towarzyszą mu objawy? Wtedy należy wykonać oznaczenie glukozy na czczo, i jeśli wynik będzie 126 mg/dl i więcej, stwierdza się cukrzycę.
Wykryto stan przedcukrzycowy, co dalej?
Stan przedcukrzycowy to nie wyrok, to stan, w którym jeszcze możemy „naprawić nasz organizm”. Zmiana stylu życia, to pierwsze co usłyszymy od lekarza i dietetyka. Przede wszystkim zmiana żywienia. Ograniczenie mięsa i cukrów prostych. Wprowadzenie większej ilości błonnika, ograniczenie alkoholu, wprowadzenie większej ilości warzyw. Ograniczenie spożytych kalorii i unikanie produktów o wysokim indeksie glikemicznym.
To wszystko powinno iść w parze z aktywnością fizyczną. Powinna ona wynosić minimum 150 min tygodniowo. Zgodnie z wytycznymi z 2020 roku osoby ze stanem przedcukrzycowym powinny zmniejszyć masę ciała o około 7% chociaż to jest sprawa bardziej indywidualna.
W dalszym ciągu, jeśli uda nam się wyjść ze stanu przedcukrzycowego, należy pamiętać, że jesteśmy w grupie ryzyka i trzeba kontrolować glikemię.
Niewykluczone, że w walce ze stanem przedcukrzycowym będzie wprowadzona farmakoterapia w postaci Metforminy. Może być ona stosowana (choć nie jest to normą i strategię ustala lekarz) u osób ze stanem przedcukrzycowym, u których występuje BMI > 35 kg/m2 i są poniżej 60 roku życia oraz u kobiet, u których stwierdzono cukrzycę ciążową.
Podsumowanie
Skracając wszystko do kilku zdań. Glikemia na czczo czy inaczej cukier na czczo to oznaczenie z krwi żylnej stężenia glukozy (cukru). To profilaktyczne badanie, które pozwala nam sprawdzać czy nie rozwija się stan przedcukrzycowy lub cukrzyca typu 2. Powinno się ją badać co roku jeśli jesteśmy w grupach ryzyka oraz co 3 lata w wieku powyżej 45 lat bez grup ryzyka. Badanie należy wykonać także jeśli występują objawy hiperglikemii.
Stan przedcukrzycowy to nie wyrok, zmianą stylu życia możemy spokojnie go znormalizować. Cukrzyca jednak, to choroba przewlekła, nieuleczalna. Można ją jednak wprowadzić w stan remisji – uśpienia, ale tylko jeśli jest w początkowej fazie. To także jest możliwe dzięki zmianie stylu życia. To właśnie dlatego powinniśmy się badać, aby jak najszybciej wychwycić zmiany i zapobiec rozwinięciu się choroby.
Pamiętajmy, że jeśli badania takie jak cukier na czczo, OGTT lub glikemia przygodna wykazały nam stan przedcukrzycowy, powinniśmy badać się co roku. Aby najefektywniej zapobiec rozwijaniu się choroby udaj się do lekarza oraz dietetyka.
mgr Kamil Paprotny
Właściciel, autorDietetyk kliniczny specjalizujący się w chorobach metabolicznych, specjalista w poradni diabetologicznej, edukator
