Witamina D to związek sterolowy rozpuszczalnych w tłuszczach. Wyróżniamy kilka form, głównie cholekalcyferol (witamina D3) oraz ergokalcyferol (witamina D2). Spełnia ona ważne funkcje w organizmie, a mówi się o niej jako o witaminie o plejotropowym działaniu, co oznacza, że działa na wiele odrębnych funkcji i organów. Podstawowym źródłem witaminy D jest synteza skórna oraz ewentualna suplementacja, co prawda znajdziemy ją także w pożywieniu, ale w dużo mniejszych ilościach.
Działanie i funkcje witaminy D
Główne działanie witaminy D jest w kontekście gospodarki wapniowo-fosforanowej. Jednak sama witamina wpływa na około 2tys genów, a jej działanie jest dużo szersze. Witamina ta wpływa na układ nerwowy, endokrynny, naczyniowy, immunologiczny, wpływa także na funkcje mięśni.
Normy witaminy D
Mówiąc o oznaczaniu witaminy D w osoczu, ma się na myśli jeden z jej metabolitów, 25(OH)D, czyli kalcydiolu. Aktualne rekomendacje nie wskazują na rutynowe sprawdzanie stężeń, oprócz osób z grup ryzyka opisanych poniżej.
| Opis | ng/ml |
|---|---|
| Ciężki niedobór | 0-10 |
| Znaczny niedobór | >10–20 |
| Stężenie suboptymalne | >20–30 |
| Stężenie optymalne | >30–50 |
| Wysokie stężenie | >50–75 |
| Wysokie stężenie | >75–100 |
| Stężenie toksyczne | >100 |
Na poniższym przeźroczu widzimy, że powyżej 100 nmol/l śmiertelność zaczyna wzrastać, to odpowiada naszym ~40 ng/ml
Niedobór witaminy D
Niedobory tej witaminy to problem powszechny, szczególnie w Polsce. Wynika to z tego, że nasz kraj ma dość krótki czas odpowiedniego nasłonecznienia (kwiecień-wrzesień). Dodatkowo jest wiele chorób, które są obarczone zwiększonym stanem zapalnym w organizmie i należą do nich osoby chorujące na choroby:
- cywilizacyjne (cukrzyca typu 2, zespół metaboliczny, dyslipidemia, nadciśnienie, choroby serca),
- autoimmunologiczne (Hashimoto, RZS),
- wątroby i nerek (NAFLD – niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby, kamica nerkowa),
- Astma.
Także osoby leczone sterydami, cierpiące na zaburzenia wchłaniania, z chorobami gospodarki wapniowo-fosforanowej, kalciurią, hiperfosfatemią i hipofosfatemią, fosfaturią, przewlekłą chorobą nerek, nadczynnością i niedoczynnością przytarczyc, cukrzycą typu 1, otyłością, atopowym zapaleniem skóry, padaczką.
Niedobór tego składnika może doprowadzić do:
- osteomalacji i osteoporozy,
- krzywicy u dzieci,
- obniżenia odporności,
- zaburzenia funkcjonowania układu nerwowego,
- bólu kości,
- rozwoju nowotworów.
Ewentualne niedobory powinny być wyrównywane suplementacją zleconą przez lekarza, w dawkach przez niego dobranych. Suplementacja preparatami o wysokich dawkach bez kontroli lekarskiej może doprowadzić do nadmiaru tej witaminy, który jest toksyczny. Szczególnie jeśli nie badamy stężenia w surowicy.
Witamina D a żelazo
Witamina D może wpływać na wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego, wpływając na wydzielanie hepcydyny.Jest to hormon peptydowy produkowany głównie w wątrobie – w hepatocytach. Odpowiada ono za regulację gospodarki żelazem w naszym organizmie. Hamuje wchłanianie żelaza, przez co zmniejsza jego stężenie.
Hormon ten jest silnie związany ze stężeniem ferrytyny, tak więc kiedy spada nam ilość żelaza w surowicy, spada także stężenie hepcydyny, przez co zwiększa się wchłanianie tego składnika z przewodu pokarmowego. Naturalnie, działa to też odwrotnie, przeładowanie żelazem będzie skutkować zwiększeniem się stężenia hepcydyny i zablokowanie wchłaniania tego składnika mineralnego.
Uwaga osoby z chorobami reumatoidalnymi
Stężenie hepcydyny zwiększa się w czasie przewlekłego stanu zapalnego, a więc w chorobach reumatoidalnych jak RZS, ŁZS i innych, dlatego osoby te mogą mieć problemy z żelazem, szczególnie kiedy w stanach zaostrzenia przechodzą na dietę bezmięsną.
Co ciekawe, podaż witaminy D zmniejsza stężenie hepcydyny w osoczu, nie powodując zmian w stężeniach cytokin prozapalnych. Wynika z tego, że witamina D i hepcydyna są silnie ze sobą związane bez połączenia ze stanami zapalnymi, które jak już wiemy, zwiększają jej stężenie.
Ale to to żelazo takie ważne?
Żelazo jest bardzo ważne dla naszego organizmu. Jest odpowiedzialne za oddychanie tkankowe. Znajduje się także w szpiku kostnym, gdzie bierze udział w tworzeniu czerwonych krwinek. Uczestniczy w syntezie DNA, odgrywa bardzo ważną rolę w walce z wirusami i bakteriami. To nie wszystko, wpływa także na metabolizm cholesterolu i na detoksykację naszego organizmu.
Nadmiar witaminy D
W szczególnych i dość rzadkich sytuacjach może dojść do nadmiaru tej witaminy, głównie za sprawą nieodpowiedniej suplementacji lub u osób z mutacją genów odpowiedzialnych za jej metabolizm. Nie da się natomiast przedawkować tej witaminy z przemiany skórnej. Przy długim i dużym narażeniu na promienie słoneczne nadmiar syntetyzowany jest do lumisterolu i tachysterolu, które są nieaktywnymi jej metabolitami.
Głównie objawy powiązane są z nadmiarem wapnia w surowicy i należą do nich:
- osłabienie,
- wielomocz,
- zaparcia,
- wymioty,
- zaburzenia koncentracji.
Są także schorzenia, w przypadku których takich dużych dawek, dużych stężeń witaminy D w krwiobiegu, być nie powinno. To jest np. sarkoidoza, gruźlica, choroby gruźlicze, nadczynność przytarczyc, niewydolność nerek.
Końskie dawki witaminy D i suplementy dla koni
W różnych kręgach pseudomedycznych usłyszeć można o suplementacji preparatami dla zwierząt, najczęściej koni. Są to dawki dużo większe od rekomendowanych i bezpiecznych, rzędu 30tys, 50tys i więcej. Choć sam trend nie jest jakąś nowością, to może być niebezpieczny. Takie dawki mogą doprowadzić do zmian stężenia (w tym przypadku supresji) parathormonu – hormonu ważnego z punktu widzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej, a za tym wzrostu stężenia wapnia we krwi (hiperkalcemii).
Ogromne dawki witaminy D mogą prowadzić do rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, mogą uszkodzić naczynia krwionośne czy nerki. Problemy te nie są wyssane z palca, przypadki te zostały opisane w literaturze.
Czasami lekarze przepisują wyższe dawki rzędu kilkudziesięciu tysięcy jednostek jako dawki uderzeniowe lub w momentach bardzo dużych niedoborów lub u osób nisko reaktywnych (około 20% populacji). Jednak w dalszym ciągu jest to po konsultacji lekarskiej, a nie branie samemu.
Co więcej, mega dawki witaminy D mogą doprowadzać do powstawania nieaktywnego metabolitu witaminy D, a dokładniej 24,25(OH)2D, przy dodatkowej supresji aktywnej formy, czyli kalcytriolu. Może dojść także do zmniejszenia aktywności receprota VDR (Vitamin D Receptor). Ale o tym szur wam nie powie 😊
Pamiętajcie też, że argument znajomego „bo ja brałem i nic mi nie było” albo „mój mąż miał jako dziecko po 300tys jednostek dawane i było ok”, jest argumentem anegdotycznym, a więc bezużytecznym.
Witamina D tylko w połączniu z witaminą K?
Suplementacja witaminy D z witaminą K nie jest obligatoryjna, jednak może wpłynąć pozytywnie. To połączenie może wpływać synergistycznie na ilość osteokalcyny, a dodatkowo zmniejszać ryzyko hiperkalcemii. Równie dobrze działa K2MK4 i K2MK7. Brak jednak wytycznych, które by zalecały takie połącznie.
Najnowsze randomizowane badania z podwójnie ślepą próbą (a więc najlepsze z pojedynczych badań poza przeglądami) z kwietnia 2022 roku wskazują, że połączenie witmainy D z K2MK7 działa na kalcyfikacje na poziomie placebo. Inaczej mówiąc, nie działa. Zwlekanie z wytycznymi były prawidłowym działaniem, teraz już wiemy, że łączenie ich jest prawdopodobnie bez sensu. Na przekór szurom 🙂 [6]
Witamina D w żywności
W żywności niestety nie znajdziemy odpowiednich dawek witaminy D, aby zapełnić zapotrzebowanie naszego organizmu. Samą witaminę znajdziemy natomiast w rybach tłustych, węgorzu, łososiu (więcej w dzikim niż hodowlanym), śledziach, grzybach shiitake, jajach i margarynach wzbogaconych.
mgr Kamil Paprotny
Właściciel, autorDietetyk kliniczny specjalizujący się w chorobach metabolicznych, specjalista w poradni diabetologicznej, edukator
Dla zainteresowanych badanie na temat witaminy D i gospodarki żelazem:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27402475
